Nhóm lợi. chi phối ngân hay hàng

Đối với nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào vốn tín dụng nhà băng (NH) như Việt Nam, hiện tượng đầu tư chéo, sở hữu chéo càng trở nên phức tạp và là một trong những nguyên cớ gây bất ổn kinh tế trong những năm vừa qua. Nhận định này được đưa ra tại hội thảo “Rủi ro sở hữu chéo và đầu tư chéo - Thực trạng và giải pháp cho thị trường tài chính Việt Nam” do Ủy ban Giám sát Tài chính nhà nước tổ chức ngày 31-7 ở Hà Nội. Cốt yếu ở khối doanh nghiệp nhà nước Nghiên cứu của ông Nguyễn Xuân Thành và Đỗ Thiên Anh Tuấn (Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright) cho thấy cơ cấu sở hữu chéo diễn ra cốt ở các doanh nghiệp (DN) nhà nước, NH thương nghiệp cổ phần và các công ty đầu tư tài chính. Hầu hết các DN quốc gia đều có sở hữu tại NH cổ phần. Đầu tư chéo đang là hiện tượng phổ quát tại nhiều ngân hàng. Trong ảnh: giao tiếp tín dụng tại một ngân hàng ở TP HCM Ảnh: HỒNG THÚY Ông Nguyễn Xuân Thành cho biết nhìn vào quản trị của các NH này thì DN quốc gia dù rằng nắm tỉ trọng sở hữu lớn nhưng không có vai trò chi phối trong kiểm soát. Quyền kiểm soát thực sự đối với NH là nhóm các nhà đầu tư, họ có thể áp dụng vốn góp để làm đòn bẩy trong các hoạt động đầu tư tài chính. Ví dụ, tại NH CP Bưu chính Liên Việt, Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam nắm 12,5% cổ phần, Tập đoàn Him Lam nắm 10,4% cổ phần, Công ty Chứng khoán Liên Việt nắm 9,5% cổ phần, các cổ đông khác nắm 62,6% cổ phần nhưng Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam không phải cổ đông có vai trò kiểm soát. Rưa rứa, tại NH An Bình, Tập đoàn Điện lực Việt Nam nắm 21,3% nhưng không nắm vai trò kiểm soát thật sự... Đặc biệt, ở Việt Nam có các công ty đầu tư tài chính thực chất hoạt động như một định chế tài chính nhưng không được điều tiết bởi pháp luật chuyên ngành do được coi là một DN thường ngày. Bên cạnh đó, có hiện tượng nhóm nhà đầu tư vừa sở hữu DN tài chính vừa sở hữu NH thương mại, lách luật bằng cách thuê người lao động trong DN đứng tên sở hữu cổ phần nên không phải ban bố thông báo. Do đó, chủ đầu tư vẫn được vay vốn NH sân sau dẫn đến lũng đoạn, yếu kém trong quản trị hệ thống NH. Vì các quan hệ nhằng nhịt này, các “chốt” an toàn cho hệ thống NH là giới hạn cho vay, giới hạn đầu tư góp vốn, kiểm soát nợ xấu... Đều bị vô hiệu hóa. Ông Dương Quốc Anh, Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát Tài chính quốc gia, cho biết trong quá trình thanh tra, NH quốc gia phát hiện có cổ đông sở hữu tới 80% cổ phần tại một NH, có NH dành 70%-80% vốn phục vụ cho vay DN sân sau nhưng với hình thức lách luật rất tinh tướng... Còn loay hoay giải pháp Cho rằng sở hữu chéo là hiện tượng thế tất của nền kinh tế thị trường, nhiều chuyên gia cho rằng chẳng thể triệt tiêu sở hữu chéo mà cần có hiên pháp lý để hạn chế thụ động, lũng đoạn. Ông Nguyễn Xuân Thành lo ngại trong nuốm tái cấu trúc hệ thống NH bây chừ, NH nhà nước chưa có nhiều cố kỉnh giảm đầu tư chéo, thậm chí còn dùng sở hữu chéo để xử lý 9 NH yếu kém là giải pháp có thể đem lại lợi ích trước mắt nhưng sẽ làm trầm trọng thêm vấn đề trong tương lai. TS Lê Đăng Doanh cho rằng luật không cho phép nhưng hiện tượng các “đại gia” lũng đoạn NH ai cũng biết song chưa có giải pháp xử lý hữu hiệu. Cùng ý kiến này, TS Vũ Viết Ngoạn, chủ toạ Ủy ban Giám sát Tài chính nhà nước, nhận định thực trạng sở hữu chéo trong hệ thống NH Việt Nam rất phức tạp. Có “đại gia” chi phối mấy NH hoặc nhìn vào một số NH biết ngay ai chi phối nhưng không đủ cơ sở để xử lý vì các ông chủ đích thực nhờ người đứng tên cổ phiếu. Đây là vấn đề hết sức hệ trọng, cơ quan quản lý đang rất quan hoài tìm giải pháp khắc phục. Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu đề xuất cần có quy định cấm tổ chức, cá nhân chủ nghĩa vay tiền NH mua cổ phiếu của NH khác (như cách bầu Kiên đã thao túng NH, tạo dòng vốn ảo - PV), song song chấm dứt cấp phép thành lập NH để phục vụ một số DN, một số người có tiền tài mà không phục vụ đại chúng như nguyên tắc hoạt động của NH. Ông Bùi Huy Thọ, Cơ quan Thanh tra Giám sát NH nhà nước, cho biết một trong các giải pháp đang được NH nhà nước thực hiện là xác định người thụ hưởng rốt cục để đảm bảo tiền đầu tư vào NH là tiền sạch và hạn chế tình trạng nhờ người đứng tên sở hữu. Nhưng theo ông Dương Quốc Anh, giải pháp này không dễ thực hiện. Gần đây, NH nhà nước nhận được nhiều ý kiến đề nghị truy xét dòng vốn 3 đời nhưng khi gọi các nhà đầu tư lên giải trình chỉ có người đang làm việc trong hệ thống NH chấp hành. Các nhà đầu tư làm việc ngoài ngành không hiệp tác, NH nhà nước không thể< cưỡng ép >, chỉ có thể khoanh lại các trường hợp nghi vấn yêu cầu cơ quan công an theo dõi các chứng cớ cấp thiết. Đủ dạng sở hữu chéo Theo chuyên gia kinh tế Đinh Tuấn Minh, hiện có nhiều dạng sở hữu chéo trong hệ thống NH tại Việt Nam, bao gồm: Sở hữu của các NH thương mại quốc gia và NH thương nghiệp nước ngoài tại các NH liên doanh (có 6 NH liên doanh); cổ đông chiến lược nước ngoài tại các NH thương mại (hiện có khoảng 10 NH có đối tác chiến lược là tập đoàn tài chính nước ngoài); cổ đông tại các NH thương nghiệp là các công ty quản lý quỹ (hiện khá phổ thông); NH thương mại nhà nước có cổ phần tại các NH thương nghiệp cổ phần (có khoảng 8 NH cổ phần loại này). Ngoài ra còn có hình thức khá phổ thông là sở hữu lẫn nhau giữa các NH thương nghiệp cổ phần; các tập đoàn có cổ phần tại các NH và NH sở hữu các công ty tài chính, bảo hiểm, bất động sản (các công ty con này có cổ phần hoặc đầu tư vào nhiều doanh nghiệp phi tài chính).