Sự cố y học, cần một cái thêm mới vào nhìn chỉn chu của báo chí!

Năm 2013 được xem là một năm “vận hạn” của ngành y tế Việt Nam với nhiều sự cố được thông báo rầm rĩ trên báo chí . Nếu phải nhìn lại những sự cố này dưới giác độ truyền thông, điều cần làm đó là tìm hiểu trong những sự kiện đó người làm báo đã tác nghiệp như thế nào? bao lăm sự cố được thông báo đúng mức? quá trớn và không đúng sự thật? Có thể cần một nghiên cứu học thuật hẳn hoi để đáp rạch ròi những câu hỏi này, nhưng trước khi có một nghiên cứu như thế, người viết xin lạm bàn một số chuyện từ hiểu biết và thực tiễn.    Báo chí trước nhiều áp lực  Tháng 9/2008, vụ việc trẻ bị sạn thận và tử vong do uống sữa nhiễm melamine tại Trung Quốc (nơi bắt nguồn sự kiện) là một đề tài hấp dẫn cho giới truyền thông trong nước. Trên mặt báo, sữa nhiễm melamine được gọi bằng những cái tên “thần chết”, “sữa tử thần”, “sữa nhiễm độc”, “sữa gây sạn thận”... Trang bị tri thức y tế cho các nhà báo là cấp thiết để thu hẹp khoảng cách giữa y tế và báo chí. Vì điều này mà xã hội Việt Nam bị hoảng loạn khăng khăng. Nhiều bà mẹ vội vàng mang trẻ đi bệnh viện rà soát sạn thận, nhiều dân cày nuôi bò phải đổ bỏ sữa vì không ai thu mua sản phẩm, nhiều doanh nghiệp chế biến và kinh dinh sữa lảo đảo vì người dân tẩy chay mọi loại sữa. Nhưng khi sự cố qua đi, nhìn lại mới thấy chẳng có trẻ mỏ Việt Nam nào bị sạn thận hay tử vong vì sữa nhiễm melamine. Chỉ là sự ồn ào của báo chí, ồn ã đến mức khi đó Bộ Y tế phải gửi Công văn (6696/BYT-ATTP, ngày 27/9/2008) cho Bộ thông tin Truyền thông yêu cầu báo chí không được tuyên truyền một chiều, cường điệu hóa vấn đề, gây hoang mang cho người dân và thiệt hại cho từng lớp. Năm 2010, khi thực hành đề tài tốt nghiệp cao học truyền thông khoa học (science communication) về sự kiện này (*) , người viết phỏng vấn một số phóng viên y tế dự thông báo sự kiện và ghi nhận được vài câu trả lời đáng để ý: “Nếu tôi không viết giật gân, không dùng từ ngữ bị động, tòa soạn khó đăng tin/bài của tôi”, “Báo nào cũng chạy đua thông tin, tôi không làm như thế, sếp sẽ khiển trách tôi!”, “Tôi biết báo chí cần bình tĩnh, tìm hiểu cặn kẽ, thông báo đa chiều, nhưng làm như thế rất mất thời kì mà tòa soạn lại luôn gây áp lực cho tôi”... Hơn bao giờ hết, báo chí hiện tại đang đối mặt với nhiều sức ép, trong đó những áp lực lớn nhất là cạnh tranh thông tin, phục vụ thị hiếu người đọc, tính thương nghiệp hóa báo chí. Trong thời đại công nghệ số bùng nổ như hiện, mọi tòa soạn báo đều đứng trước sức ép thông tin nhanh nhạy, quyến rũ. Trong thời đại ẩn chứa nhiều nguy cơ như hiện, người đọc nào cũng có nhu cầu nhận biết những nguy cơ rình rập quanh mình để có biện pháp ngăn ngừa, phòng tránh. Và trong thời đại bùng nổ các phương tiện thông tin truyền thông như bây giờ, sự sinh tồn của tờ báo được đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết. Chính thành ra, chẳng có gì lạ khi những “sự cố y khoa” (giới truyền thông thích gọi là “tai biến y khoa”) được báo chí để ý khẩn hoang nhiều. Chuyện một bác sĩ cứu người dưới giác độ báo chí thương nghiệp khó hấp dẫn bằng chuyện một bác sĩ hại người. Bệnh viện cứu người là chức năng của họ, báo chí thương nghiệp nghĩ như thế, nhưng nếu bệnh viện gây chết người đó lại là chuyện đáng quan tâm! Để giải quyết tốt vấn đề, có lẽ nên nhìn vấn đề đó một cách thấu và rộng hơn. Một nghiên cứu của Larsson, A. Và đồng nghiệp vào năm 2003 cho thấy, nhà báo y tế đứng trước 9 rào cản khi tác nghiệp (**) . Đó là: thiếu thời kì, không gian và tri thức, cạnh tranh không gian và bạn đọc, không hiểu thuật ngữ chuyên môn, không tìm được nguồn phát ngôn, nhà báo có vấn đề với người quản lý mình trong tòa soạn và tính thương mại hóa báo chí, trong đó thiếu thời gian, không gian và kiến thức là những trở ngại lớn nhất. Nghiên cứu này dựa trên việc phỏng vấn 148 nhà báo y tế của 37 quốc gia phát triển, những nhà báo làng nhàng có 10 năm viết báo y tế, thậm chí có người hành nghề hơn 20 năm. Làm việc ở những nhà nước có nền báo chí phát triển, những nhà báo này còn thấy khó khăn như thế, huống hồ gì những nhà báo y tế nước ta chưa được trang bị đủ tri thức về ngành nghề và hiểu biết về lĩnh vực mà họ đảm nhiệm.  Nhu cầu được huấn luyện của nhà báo y tế  Trong đề tài tốt nghiệp ra trường, khi phỏng vấn một số nhà báo y tế nhân sự kiện sữa nhiễm melamine, người viết cũng nhận được những thèm khát tiếp nhận tri thức và thực hành nghề nghiệp từ phía người viết báo. “Những gì tôi học từ trường báo chí thiên về lý thuyết và ít áp dụng. Tôi cần được học những kiến thức mới và thực tế sinh động để làm việc tốt hơn”, một nhà báo giải đáp. Những lớp tập huấn sẽ cung cấp cho các phóng viên báo chí hiểu biết cần thiết về lĩnh vực y tế. Cũng như người bác sĩ, người làm báo cũng cần được huấn luyện liên tiếp trước những phát triển vũ bão của lĩnh vực truyền thông. Người viết có may mắn được dự Đại hội Nhà báo khoa học thế giới 2011 (diễn ra tại Qatar) và 2013 (tại Phần Lan) do Liên đoàn những nhà báo khoa học quốc tế (World Federation of Science Journalists) tổ chức. Trước đại hội chính thức, Ban tổ chức thường dành một ngày huấn luyện những nhà báo khắp nơi trên thế giới về nghiệp vụ, trong đó có chủ đề tìm hiểu nguy cơ, ý nghĩa con số thống kê... Đâu phải ngẫu nhiên mà một đại hội thế giới tầm cỡ ban tổ chức lại dành thời kì chuyện trò này. Đơn giản vì nếu nhà báo khoa học (trong đó có nhà báo y tế) hiểu sai nguy cơ hoặc con số thống kê, tác phẩm báo chí của họ sẽ tạo ra những tác động thụ động khó lường. Tại nước ta, có nhẽ nhiều nhà báo y tế chưa được tiếp cận những kiến thức như thế, do đó bất chấp những giảng giải của giới chuyên môn, những sự cố y khoa, sự cố sau tiêm chủng thường khó được      Quảng Cáo     Từ xa xưa,Đông Trùng Hạ Thảođã được phát hiện là một vị thuốc quý hiếm, một loại thần dược được các vua chúa tin dùng. Y học cổ truyền phương Đông còn xem đây là vị thuốc cải lão hoàn đồng, hồi xuân sinh lực, tăng cường sức khỏe cho con người.Muachung giới thiệu với bạn sản phẩm nước uống Đông Trùng Hạ Thảo xuất xứ Hàn Quốc, là món quà đầy thiết thực và ý nghĩa giúp bổ sung dưỡng chất, tăng cường sức khỏe cho bạn và người thân. Đông trùng Hạ thảo là thực phẩm giúp bổ sung dưỡng chất, tăng cường sức khỏe.Đặc biệt sản phẩm được sản xuất dưới dạng đóng chai giúp sử dụng tiện lợi.Giá cả cũng được khách hàng cho là rất hợp lý.  giới báo chí thấu hiểu và được dẫn dắt sang chiều hướng khác. Trang bị tri thức cho nhà báo y tế thật sự là cấp thiết. Bên cạnh đó, báo chí cũng cần thấu hiểu giới y khoa để có cái nhìn chỉn chu hơn. Sau những sự cố y khoa thông tin rộng rãi cho công chúng, dường như khoảng cách giữa ngành y tế và báo chí, người bác sĩ và người làm báo nới rộng nhiều hơn. Hai giới dễ nhìn nhau bằng cặp mắt e dè, thiếu thiện cảm. Người bác sĩ sẽ nhìn người nhà báo: “Họ là những người chuyên kiếm sai sót của chúng ta, thành thử phải cảnh giác cao độ!”, “Họ chẳng hiểu biết gì về sự cố y khoa, làm cho hình ảnh của chúng ta xấu đi trong mắt công chúng”. Trái lại, người nhà báo sẽ suy nghĩ về người thầy thuốc: “Những sự cố được phát hiện là số ít, chắc chắn còn nhiều sự cố nữa chưa phát hiện”, “Họ làm sai mà còn giỏi ngụy biện!”. Tình trạng không hiểu nhau này chỉ gây hại cho công chúng, những người cần được thông tin chính xác để có những quyết định cá nhân đúng đắn. Xung đột y khoa (nhìn chung là khoa học) và báo chí là chuyện thường tình ở những nhà nước tiền tiến. Để giải quyết chuyện này, người ta thường mời hai giới ngồi lại nói chuyện với nhau, nêu ra những hiểu biết của giới này cho giới kia để cùng giải tỏa. Hoặc mời nhà báo y tế vào tham quan một bệnh viện để thấu hiểu những khó khăn, nặng nhọc của người bác sĩ, để hiểu được vì sao bệnh viện thường được xem là thế giới ẩn chứa nhiều rủi ro, qua đó có thể nhìn sự cố y học trong bối cảnh rộng hơn. Trái lại, cũng nên mời người thầy thuốc tham quan một tòa soạn báo chí để hiểu được sức ép công việc của người làm báo, từ đó cần thiết cộng tác với người làm báo để giúp công chúng có cái nhìn chỉn chu hơn về sự cố y học. Nhưng ai sẽ làm điều này? có lẽ phải cần đến những sáng kiến của Bộ Y tế, Sở Y tế của những đô thị lớn có mạng lưới bệnh viện dày đặc (Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh), những bệnh viện hàng đầu. Những lớp tập huấn báo chí y tế về truyền thông HIV/AIDS, phòng chống tác hại của thuốc lá hàng năm là cần thiết. Nhưng cũng cấp thiết không kém đó là những lớp tập huấn báo chí y tế về đánh giá nguy cơ, hiểu đúng con số thống kê trong y học, tai biến y khoa... Vững chắc ngành y tế cần giới báo chí có một cái nhìn chỉn chu hơn về sự cố y khoa nói riêng và ngành của mình nói chung. Vậy hãy bắt đầu từ việc giúp người làm báo hiểu đúng vấn đề. Diễn đàn Tai biến y học Tai biến y học (cập nhật liên tiếp) Cái nhìn đa chiều về sai sót y học Tai biến y học qua những câu chuyện ở phòng cấp cứu Mời dự diễn đàn: Tai biến y học bác sĩ treo cổ, tai biến sau sự cố y học Tai biến trong y khoa là điều khó tránh và không ai mong muốn vấn đề tai biến y khoa tai biến y khoa Tai biến y học Xem tuốt thông báo vụ việc  Phan Kim Sơn (Nhà báo y tế - ThS Truyền thông khoa học)